4
Einde van het spel
Het s pel is afgelopen, nada t de laatste in trigetegels zijn a fgehandeld.
De score van ieder e speler word t als volgt bepaald:
a. Inkomsten- en militaire spoor
V oeg de pun ten van het inkom sten- en het militair e spoor toe aan het pres tige-
spoo r .
b. Bonus intrigetegels
Daarna on tvangt men een bonu s voor intrigetege ls die men voor zich hee
liggen. Een overzic ht van de bon uspun ten is te vinden in de tabel op het
spelbord. V oeg deze punten w orden
toegevoegd aan het p restigespoor .
Riche lieu tegels: De speler m et de mees te
in trigete gels van de k ard inaa l ontva ngt
8 pun ten; de sp eler op de twe ede plaa ts
4 pun ten. I n geval va n een gel ijke st and
voor de e erste pla ats k rijgen deze spel ers
de pu nten voo r de tweede p laats (a llen 4
pun ten). De tweede p laa ts komt d an te
vervallen. I n geval va n een gel ijke st and
voor de twe ede plaa ts kom t deze geh eel te
ver vallen.
Oppositie t egels: Elke spe ler krijgt pun ten voo r de hoevee lheid verzame lde te-
gels per fa ctie. Eén tege l levert 1 punt o p , twee tege ls 4 pun ten, 3 tege ls 9 pun ten
en (voor E ngela nd) 4 tege ls 16 pun ten.
V oorbeeld: Aan h et e inde van het spel hee men de v olgende tegels vo or zich liggen:
Richelieu Engel and Frankri jk Ha bsburg protestanten
J eroen 3 1
Esther 2 3 1
Otto 0 2 1
Zij krijgen de volgende bonuspunten voor de intrigetegels:
Jeroen: 8 (meerderheid Richelieu) + 1 (Engeland) = 9 pun ten
Esther : 4 (twe ede plaats Rich elieu) + 9 (Frankrijk) + 1 (H absburg) = 14 pun ten
Otto: 4 (Engeland) + 1 (p rotestan ten) = 5 punten
c. Juweelches
Ieder e speler krijgt 4 punt en voor elk juweelc he in zijn bezit. V oeg deze
pun ten toe aan het pr estigespoor .
De speler die uiteindeli jk de meeste pun ten hee op het pr estigespoor wint
het spel. In g eval van een gelijke stan d wint van hen de speler met het m eeste
geld. I s er dan nog steeds sp rake van een geli jke stand, dan win t van hen de
speler met de meeste in trigetegels.
Spelregels voor 2 spelers
In een spel met twee spelers g elden de volgende aa npassingen:
Ieder e speler ontva ngt 7 agent en van een andere kleur (1x -2, 3x 1 en 3x 2).
Deze ches gelden als neutrale speler .
Na h et uitvoeren van de acties in zijn eigen beurt plaa ts de speler een neutra-
le agen t op een vrij veld van zi jn keuze (indien mogeli jk: een neutraal che
mag nooi t worden neerg elegd op het laa tste vrije veld op een in trigetegel!)
Men h oe niet te bet alen voor het leggen van een neu traal che.
W int een neutrale speler een bon us bij het a andelen van een in trige, dan
krijgt geen van beide spelers deze. N a het aan delen van een intrige ko men
ook de neutrale agen ten met de waarde n aar boven in de stad te liggen.W an-
neer een speler zijn laats te neutrale agen t hee ingezet, krijgt hij deze o p
dezelfde wijze terug als zijn eig en agent en.
Colofon
Spelo ntwerp: Olivier L amon tagne
Illustra ties en grasch ontwerp: Mar co Morte
Redactie spelr egels: Jer oen Hollander
Projectmanager : Jo nny de V ries
© 2012 White Goblin Games
www .whitegoblin games.nl
“Geef mij zes regels geschreven door een eerlijk man en ik vind
een reden om hem op te hangen” – Kardinaal Richelieu
Armand J ean du Plessis, Cardinal-Duc de Richelieu et de F ronsac (9 Septem ber 1585
– 4 December 1642) was een Franse geesteli jke, edele en staatsma n.
De naam Richelieu was de naam va n het familielandgoed. Armand was en orm intel-
ligent en t oen hij 9 jaar oud was werd hi j naar het College van N avarre ges tuurd, een
onderdeel va n de Uni versiteit va n Parijs. I n 1602, op 17 jarige leeijd begon hi j aan zijn
studie theologie. I n 1606 werd hij aan gesteld als bisscho p van Luçon en in 1622 maak te
paus Gr egorius XV h em kardinaal. Richelieu ’ s aanzien steeg in zowe l de katholieke ker k
als bij de F ranse regering en hi j werd in 1624 de eerste minister va n Lode wijk XIII. Dit
bleef hij tot aan zijn dood in 1642. Richelieu werd o pgevolgd door kar dinaal Mazarin
wiens carrière hij hee aa ngestuur d.
Zijn sterke an alytische intelligen tie werd gekenmer kd door rationeel denken, een st erke
wil, het vermogen om a nderen aan te st uren en politieke krach t eectief aan te wenden.
Zelfs voordat hi j eerste minister wer d had Richelieu een duidelijk beeld van hoe de we-
reld in elkaar moest st eken. In zijn og en had iedereen een specieke rol in de samen-
leving met zijn eigen uniek e bijdrage. De geeste lijkheid door het gebed, de edelen met
hun wa pens en het gewone volk door o nderdanigheid. Aa n het hoofd van deze pira mide
stond da n de koning, die door God verkozen was o m vrede en veiligheid te bieden aan
iedereen onder hem.
Kar dinaal Richelieu stond bekend als de hoo fd-minister of eerste mini ster . Daardoor ka n
hij gezien wo rden als werelds eerst e premier of minist er-pr esident in de moderne zin van
het woord . Hij wilde de mach t van de koning v ersterken en legde allerlei b innenlandse
partijen het zwijgen op . Door de mach t van de adel aan banden te legg en, veranderde hij
Frankrijk in een ster ke, gecentraliseerde staat. Zijn b uitenlandse politiek was gerich t op
het inperken va n de Oostenrijks-Spaanse H absburgers, en de F ranse dominan tie in de
Dertigjarige Oorlog. Ondanks dat hij een kar dinaal was, aarzelde hij niet o m allianties
aan te gaan met p rotestan te staten o m zijn doelen te bereiken. Zijn hele am btstermijn
werd ge kenmerkt door de Dertigjarige Oorlog die heel E uropa in zijn greep hield .
Richelieu leefde volg ens het motto: “ Het doel heiligt de middelen ” . Ondanks dat hij diep-
gelovig was en ac hter de missie van de ka tholieke kerk st ond, von d hij dat die kerk een
meer praktische r ol moest spelen in de samenleving. De staat, zo vond Richelieu , stond
boven alles en het geloof was slec hts een instrument om de s taat te dienen.
T oen Richelieu aan de mach t kwam, was de positie van konin g Lode wijk XIII nog wan-
kel. Een com binatie van poli tieke corruptie, ona ankelijke edelen en een p rotestan te
groep, de H ugeno ten genaamd, bedreig den het bew ind van de ko ning. V anaf 1627 begon
Richelieu met het veilig st ellen van de auto riteit van de kroo n door brute militaire krac ht
en politieke on derdrukking. In 1631 hee hij de H ugenoten ver slagen en de edelen, die
een comp lot smeedden tegen de koning, g estra. Daarnaast zijn de vijan den in de rege-
ring vervangen. De aut oriteit va n de koning wer d uitgebreid naa r de provincies doo r het
gebruik van ko ninklijke agent en, ‘intendants ’ genaamd.
Richelieu sto nd erop , dat de konin g de wet tot op de lett er uitvoerde, ander s zou de staat
het niet over leven. Z elfs kleine vergrijpen wer den streng gestra o m grote vergrij pen te
voorko men. Door deze redenatie had de konin g een rationele verklaring o m de Franse
staat met ha rde hand te r egeren.
De kardinaal wo rdt door vele his torici geroemd om zi jn intelligen tie en energie. Tijdens
zijn pr emierschap kreeg F rankrijk, militair en cultureel het o verwicht in Eur opa. Hij
onderst eunde de uitbreidin g van de Franse marine en de v estiging van Franse ko loniën
in Afrika en het Caraïbisch geb ied. Ook was hij beschermer van de kunst en. Hij her-
bouwde de univ ersiteit van P arijs, de Sorbonne, o ndersteunde veelbelo vende schrijvers
en sticht te de Academie française, de o ciële instelling op het g ebied van de Fra nse taal.
V eel Franse hist orici zien kardinaal Richelieu als de gro ndlegger van de Franse eenheid
en de persoon die Frankrijk uit de middeleeu wen bevr ijdde.